| Η Σαντορίνη και το Ηφαίστειο | Εμπορική και Οικονομική Δραστηριότητα | Τα Αξιοθέατα και εμείς |
Κατά την άφιξή μας στη Σαντορίνη, ένας ηλικιωμένος κύριος μας έδωσε την εξής περιγραφή του νησιού:
Μετά από αυτή την περιγραφή, είμαστε σίγουροι ότι θα μελετήσετε με προσοχή τις πληροφορίες που συγκεντρώσαμε!
Η Σαντορίνη και το Ηφαίστειο
Ανάμεσα στις άλλες ιδιαιτερότητες του ελλαδικού χώρου, υπάρχει μία που σχετίζεται με την ηφαιστειακή δραστηριότητα στη γενικότερη περιοχή. Το νησιωτικό τόξο εμφανίζεται στο σημείο σύγκλισης δύο τεκτονικών πλακών, εξαιτίας της κίνησης που αυτές κάνουν, δημιουργώντας στην ευρύτερη περιοχή σεισμική αλλά και ηφαιστειακή δραστηριότητα, ανάμεσα στα άλλα. Στον ελλαδικό χώρο ηφαιστειακή δραστηριότητα βρίσκουμε κατά μήκος του ηφαιστειακού τόξου του νοτίου Αιγαίου και της Πελοποννήσου. Το ηφαιστειακό τόξο ξεκινάει στα βόρεια από το Σουσάκι Κορινθίας, διαπερνά τα Μέθανα, τον Πόρο και την Αίγινα, συνεχίζει σε Μήλο και Κίμωλο, Σαντορίνη και καταλήγει στην Νίσυρο και την Κω. Τα ηφαίστεια, τα πετρώματα που συνδέονται με αυτά και η μορφολογία του τοπίου δίνουν ιδιαίτερα στοιχεία σε καθέναν από αυτούς τους τόπους.
Η Σαντορίνη αποτελεί ένα από τα 5 ηφαιστειακά κέντρα που απαρτίζουν το νότιο ηφαιστειακό τόξο του Αιγαίου. Είναι σαν να προεξέχει από το βαθύ μπλε της θάλασσας. Φαίνονται οι κορυφές των τεράστιων ηφαιστειακών βράχων, γεμάτοι από ολόλευκα σπίτια και εκκλησίες. Στρώμα πάνω στο στρώμα το κόκκινο ηφαιστειακό πέτρωμα δημιουργεί μία οπτική εικόνα μοναδική πάνω στη Γη.
Το ηφαίστειο της Σαντορίνης είναι από τα μεγαλύτερα υποθαλάσσια ενεργά ηφαίστεια στο κόσμο. Ίσως το μόνο ηφαίστειο που η Καλντέρα του φθάνει μέχρι τη θάλασσα. Η μεγαλύτερή του έκρηξη συνέβη κατά την διάρκεια της Μινωική Εποχής του Χαλκού πριν από 3.600 χρόνια. Ολόκληρο το κέντρο του τότε κυκλικού νησιού βυθίστηκε στη θάλασσα κατά την διάρκεια της τρομερής ηφαιστειακής έκρηξης. Η έκρηξη προκάλεσε παλιρροιακό κύμα που κυριολεκτικά αφάνισε τον προηγμένο πολιτισμό της Μινωικής Κρήτης, 70 μίλια νότια της Σαντορίνης. Η τεράστια μάζα ελαφρόπετρας που εκτινάχθηκε κατά την ηφαιστειακή έκρηξη κάλυψε την επιφάνεια της θάλασσας σε μία ευρεία περιοχή που εν συνεχεία ξεβράστηκαν στις ακτές σε υψηλότερα επίπεδα από το τσουνάμι που προκλήθηκε από την έκρηξη. Στις περισσότερες από τις γύρω περιοχές του Αιγαίου, βρέθηκαν κομμάτια ελαφρόπετρας που φαίνεται πως είχαν παρασυρθεί στην επιφάνεια της θάλασσας. Ελαφρόπετρα επίσης βρέθηκε στις βόρειες ακτές της Κρήτης, στις ακτές της Ανάφης, της Λήμνου, της Πάρου, της Σαμοθράκης, της Κύπρου, ακόμη και του Ισραήλ. Οι ειδικοί έχουν ανακαλύψει ίχνη αυτής της έκρηξης ακόμη και μέχρι το Δέλτα του Νείλου στην Αίγυπτο. Αυτό που αποτελεί σήμερα τη Σαντορίνη είναι ένα μεγάλο μέρος του (τότε κυκλικού) νησιού σε σχήμα ημισελήνου, που βρίσκεται και η μεγαλύτερη καλντέρα της Γης.
Η Παλαιά Καμένη στο κέντρο της καλδέρας της Σαντορίνης, άρχισε να δημιουργείται με ηφαιστειακή έκρηξη μεταξύ 46-47 μ.Χ., με την δημιουργία αρχικά του νησιού Θεία. Εξαιτίας του τσουνάμι που προκλήθηκε, η θάλασσα στα Λεβενά της Κρήτης υποχώρησε κατά ένα μίλι, ενώ ηφαιστειακή ελαφρόπετρα έφτασε μέχρι τα παράλια της Μικράς Ασίας, την Λέσβο και την Μακεδονία. Αναφορές στην δραστηριότητα αυτή έκαναν ο Σενέκας, ο Τίτος Λίβιος, ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, οΔίων Κάσσιος, ο Αυρήλιος Βίκτωρ, ο Φιλόστρατος, ο Ορόσιος και ο Κασσιόδωρος. To 726 μ.Χ. έγινε έ κρηξη στη βορειοανατολική πλευρά της Παλαιάς Καμένης. Εμφανίστηκε ένα νησί που γρήγορα ενώθηκε με την Παλαιά Καμένη και έτσι διαμορφώθηκαν οι Λάβες του Αγίου Νικολάου. Το 1457 μ.Χ. έγινε κατάρρευση τμήματος του νησιού χωρίς, όμως, ηφαιστειακή έκρηξη.
Η έκταση της Παλαιάς Καμένης σήμερα είναι 0,525 τ.χλμ. και το ψηλότερο σημείο του είναι περίπου 98,5 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Κατά μήκος των ακτών εμφανίζονται πολλές θερμές πηγές και κατά την διάρκεια του καλοκαιριού μεγάλος αριθμός τουριστών επισκέπτεται το νησί προκειμένου να κολυμπήσουν στα κίτρινα - από το θειάφι - νερά. Η κυριότερη θερμή πηγή του νησιού βρίσκεται στον όρμο του Αγίου Νικολάου.
Η Νέα Καμένη άρχισε να δημιουργείται το 1570 (ή 1573), με την δημιουργία αρχικά της Μικρής Καμένης και αποτελεί το πιο πρόσφατα δημιουργημένο τμήμα ξηράς στη Μεσόγειο Θάλασσα. Από τις 23 Μαΐου 1707 μέχρι τις 14 Σεπτεμβρίου 1711 μ.Χ. υπάρχει έκχυση λάβας που οδηγεί στον σχηματισμό δύο μικρών νησιών που σύντομα ενώνονται και σχηματίζουν την Νέα Καμένη. Συγκεκριμένα:
23 Μαΐου 1707: Εμφάνιση ενός λευκού νησιού, 200 μέτρα δυτικά της Μικρής Καμένης.
23 Μαΐου 1707 έως 14 Ιουνίου 1707: Αύξηση του μεγέθους του λευκού νησιού.
5 Ιουνίου 1707: Εμφάνιση ενός μαύρου νησιού στα βόρεια του λευκού νησιού.
12 Ιουνίου 1707: Ένωση των δύο νησιών.
Από 26 Ιανουαρίου 1866 έως 15 Οκτωβρίου 1870 μ.Χ. η έντονη ηφαιστειακή δράση οδήγησε στον τριπλασιασμό της Νέας Καμένης.
Από 3 έως 15 Φεβρουαρίου 1866: Δημιουργία του ηφαιστειακού κώνου του Γεωργίου, αρχικά ως μικρό ηφαιστειογενές νησί πλησίον της Νέας Καμένης, το οποίο στις 6 Φεβρουαρίου ενώθηκε με αυτήν και αποτελεί μέχρι και σήμερα τον ψηλότερο σχηματισμό του νησιού.
Από 13 έως 25 Φεβρουαρίου 1866: Αναδύθηκε, 400 μέτρα νοτιοδυτικά του θόλου του Γεωργίου, η νησίδα Αφρόεσσα.
10 Μαρτίου 1866: Αναδύθηκε κοντά στην νησίδα Αφρόεσσα μικρότερη νησίδα που ονομάστηκε Ρέκα. Η νησίδα αυτή σύντομα ενώθηκε με την νησίδα Αφρόεσσα και αργότερα μέσα στον Μάρτιο το σύμπλεγμα αυτό ενώθηκε με την Νέα Καμένη.
10 Μαΐου 1866: Αναδύθηκαν δύο νησίδες που ονομάστηκαν Νήσοι του Μαΐου, οι οποίες καταβυθίστηκαν αργότερα και σήμερα βρίσκονται γύρω στο ένα μέτρο κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Πρώτος μάρτυρας της ηφαιστειακής δραστηριότητας ήταν το πρωί της 26ης Ιανουαρίου του 1866 φύλακας που βρισκόταν πάνω στην Νέα Καμένη, ο οποίος παρατήρησε κινήσεις του εδάφους κοντά στον ηφαιστειακό κώνο του νησιού. Οι στήλες καπνού από το ηφαίστειο ήταν ορατές από την Κρήτη, ενώ είναι γνωστό ότι υπήρχε τουλάχιστον ένας νεκρός το1870 από εκτίναξη μύδρου. Επίσης, ένας αριθμός από περίπου 50 θερινές κατοικίες καθώς και δύο μικροί ναΐσκοι, ένας ορθόδοξος και ένας καθολικός, που βρίσκονταν πάνω στο νησί, καταβυθίστηκαν κατά την διάρκεια της δραστηριότητας αυτής.
Από 11 Αυγούστου 1925 έως 17 Μαρτίου 1928 μ.Χ.: Η η φαιστειακή δραστηριότητα οδήγησε στην δημιουργία μικρού νησιού, της Δάφνης, μεταξύ της Μικρής και της Νέας Καμένης. Τελικά η νησίδα αυτή ενώθηκε με την Μικρή και με την Νέα Καμένη και τα τρία νησιά δημιούργησαν ένα ενιαίο σχηματισμό. Δημιουργία του ηφαιστειακού θόλου Ναυτίλος, ανατολικά του κώνου της Δάφνης. Ο Θόλος αυτός σήμερα έχει καλυφθεί από λάβες κατοπινών εκρήξεων.
20 Αυγούστου 1939 με αρχές Ιουλίου 1941 μ.Χ.: Τα σημάδια της επερχόμενης ηφαιστειακής δραστηριότητας ξεκίνησαν τον Μάϊο του 1939 με αύξηση της θερμοκρασίας των υδάτων σε όρμο που υπήρχε στο νησί και ονομαζόταν Όρμος του Αγίου Γεωργίου. Από τον Αύγουστο και μετά δημιουργήθηκαν οι ηφαιστειακοί θόλοι: Τρίτωνας, Κτενάς, Φουκέ(Fouqué), Νίκη, Ρεκ (Reck) και οι θόλοι Σμιθ (Smith).
10 Ιανουαρίου 1950 με 2 Φεβρουαρίου 1950 μ.Χ.: Έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα που οδήγησε στο σχηματισμό του ηφαιστειακού θόλου Λιάτσικας στα ανατολικά του κρατήρα του Γεωργίου. Είχε προηγηθεί έντονη σεισμική δραστηριότητα από τον Αύγουστο του 1949.
Η έκταση της Νέας Καμένης σήμερα είναι 340 εκτάρια και το ψηλότερο σημείο του είναι 127 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Υπάρχουν δύο αγκυροβόλια στο νησί, ο όρμος Ταξιάρχης, στα νοτιοανατολικά του νησιού, και ο όρμος Ερινιά στα βόρεια. Σήμερα στο νησί εκδηλώνεται ατμιδική δραστηριότητα, στην κορυφή και ανατολικά του κρατήρα του Γεωργίου, ενώ κατά μήκος των ακτών του υπάρχουν θερμές πηγές.
Η Νέα και η Παλαιά Καμένη έχουν ενταχθεί στο κοινοτικό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών NATURA 2000.
Στα δύο νησιά, Παλαιά και Νέα Καμένη, υπάρχει σήμερα ολοκληρωμένο σύστημα παρακολούθησης της σεισμικής δραστηριότητας και δεκάδων άλλων παραμέτρων, το οποίο έχει εγκατασταθεί από το Ινστιτούτο Μελέτης και Παρακολούθησης του Ηφαιστείου Σαντορίνης (Ι.Μ.Π.Η.Σ.).
Ήρθε η ώρα λοιπόν να δούμε αναλυτικά πληροφορίες για το νησί που αποτέλεσε το κέντρο της έρευνάς μας. Η Σαντορίνη βρίσκεται μεταξύ της Ιου και της Ανάφης. Αποτελεί σύμπλεγμα των νησιών Θήρα, Θηρασιά, Ασπρονήσι, ηφαίστεια (Παλιά Καμένη και Νέα Καμένη, στην οποία βρίσκεται ο κρατήρας του ηφαιστείου). Συγκαταλέγεται όπως έχουμε πει, μαζί με τα Μέθανα, τη Νίσυρο και τη Μήλο στα ενεργά ηφαίστεια της Ελλάδας. Η έκτασή της είναι 76 τ.χλμ. και το μήκος των ακτών της 69 χλμ. Η περίμετρος είναι περίπου 36 ν. μίλια. Απέχει 128 ναυτικά μίλια από το λιμάνι του Πειραιά και 63 ν. μίλια από την Κρήτη.
Το όνομα Θήρα το πήρε από τον μυθικό οικιστή Θήρα της Σπάρτης, που εγκαταστάθηκε στο νησί γύρω στον 10ο αιώνα π.Χ. και ίδρυσε την ομώνυμη πόλη στο Μέσα Βουνό. Το όνομα Σαντορίνη το έδωσαν στο σύμπλεγμα των νησιών οι Ενετοί και αναφέρεται από τον Αραβα γεωγράφο Εδρισή, το 1153. Είναι συνεκφορά των λέξεων Santa Irene (Αγία Ειρήνη), που το πήρε ή από την ομώνυμη εκκλησία στον κάμπο της Θηρασιάς, ή από την ομώνυμη παλαιοχριστιανική βασιλική στην Περίσσα, η οποία δεν σώζεται.
Η Θήρα, η Θηρασιά και το Ασπρονήσι, είναι υπολείμματα του προϊστορικού στρογγυλού νησιού. Περιβάλλουν μια βαθιά λεβητοειδή θαλασσινή λεκάνη, στο κέντρο της οποίας αναδύθηκαν η Παλιά και η Νέα Καμένη. Αυτή η λεκάνη είναι που ονομάζεται Καλδέρα ή Καλντέρα, σύμφωνα με τη διεθνή γεωλογική ορολογία. Εχει διαστάσεις 8Χ5 χλμ. και βάθος που φτάνει τα 370 μ.
Η Σαντορίνη είναι το μόνο σύμπλεγμα νησιών στο οποίο οι οικισμοί δεν έχουν κτιστεί στο επίπεδο της θάλασσας, αλλά στις άκρες των εσωτερικών τοιχωμάτων της Καλντέρας. Είναι, επίσης, ένα από τα ελάχιστα σημεία στον κόσμο όπου διατηρούνται αρχιτεκτονικά σύνολα υπόσκαφων σπιτιών στο ηφαιστειογενές έδαφος. Η Καλντέρα και ολόκληρο το σύπλεγμα των νησιών της Σαντορίνης, έχουν χαρακτηριστεί ως ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Το κυρίως νησί, η Θήρα, έχει σχήμα ημισέλινου και βρίσκεται στην ανατολικότερη θέση του συμπλέγματος. Η δυτική πλευρά της αποτελείται από τα τοιχώματα της Καλντέρας που διατηρούν ολοζώντανη την εικόνα της γεωλογικής ιστορίας της και αποτυπώνουν τις διαφορετικές φάσεις της ηφαιστειακής δραστηριότητας.
Στη Θήρα υπάρχουν 13 χωριά και στη Θηρασιά 3. Πρωτεύουσα του νησιού είναι τα Φηρά, όνομα που προήλθε από παραφθορά της λέξης Θήρα και έχει επικρατήσει. Από τη δεκαετία του 1980 μέχρι σήμερα το νησί έχουν επιλέξει για να παντρευτούν, ή για να περάσουν τον μήνα του μέλιτος, χιλιάδες ζευγάρια από όλη την υφήλιο. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο οι τελετές ξεπερνούν τις 500. Οι Ορθόδοξοι γάμοι τελούνται συνήθως στις εκκλησίες με θέα στην Καλντέρα όπως η Μητρόπολη των Φηρών, ο Άγιος Μηνάς, η εκκλησία της Ανάστασης στο Ημεροβίγλι, ο Άγιος Γεώργιος και η Παναγία Πλατσανή της Οίας. Οι Καθολικοί επιλέγουν τον Καθεδρικό ναό των Φηρών.
Στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος το νησί ανήκε στην επαρχία Θήρας που περιελάμβανε επίσης τα νησιά Θηρασιά, Αμοργό, Ανάφη, Δονούσα, Ηρακλειά, Ιο, Κουφονήσια, Σχινούσα. Τη μεγαλύτερη αύξηση πληθυσμού παρουσίασε το 1856 με κάμψη το 1920 που αυξήθηκε μεταξύ 1951-1961 λόγω του καταστρεπτικού σεισμού του 1956. Οι κάτοικοι της Σαντορίνης ήταν χριστιανοί, ανήκαν όμως σε δυο δόγματα: το Ορθόδοξο και το Ρωμαιοκαθολικό. Οι Καθολικοί προέρχονταν από τους Ενετούς ευγενείς που κυβέρνησαν το νησί για αιώνες. Η ανάγκη ειρηνικής συνύπαρξης των δυο δογμάτων οδήγησε σε κοινή χρήση αρκετών εκκλησιών, με ξεχωριστές Αγιες Τράπεζες. Οι φτωχοί ακτήμονες χωρικοί ήταν Ελληνες Ορθόδοξοι και ήταν υποχρεωμένοι να νοικιάζουν και να καλλιεργούν τη γη για λογαριασμό των πλούσιων γεοκτημόνων που ήταν ξενόφερτοι Καθολικοί. Η Καθολική αριστοκρατία και η Ορθόδοξη εκκλησία κατείχαν τις καλύτερες εκτάσεις γης. Εφάρμοζαν το φεουδαρχικό σύστημα στην καλλιέργεια της γης και ανέθεταν με συμβόλαιο στους ακτήμονες τις γεωργικές δουλειές και εισέπρατταν ως μίσθωμα τη μισή σοδειά. Οι ακτήμονες προσκολλώνταν σε συγκεκριμένους γαιοκτήμονες και αποκτούσαν δικαιώματα στην εκμετάλλευση της γης τους, τα οποία τα μετέφεραν στην επόμενη γενιά.
Στην αρχή του 20ου αιώνα η κατάσταση άρχισε να αλλάζει και οι ακτήμονες αποκτούσαν αμπέλια και κτήματα. Η βασική ψυχαγωγία των ανθρώπων ήταν οι βεγγέρες (συγκεντρώσεις σε σπίτια) και τα πανηγύρια. Μέχρι και πριν από μερικά χρόνια τα βασικά ενδιαφέροντα των Σαντορινιών στρέφονταν γύρω από την οικογένεια και το χωριό τους. Η υποσυνείδητη ανάγκη τους να είναι συσπειρωμένοι με τους συγχωριανούς τους ώστε να επιβιώνουν από τα πλήγματα της φύσης, η οικονομική στενότητα και η έλλειψη τηλεπικοινωνιών ήταν οι βασικοί λόγοι γι' αυτό. Μέχρι τα χρόνια που ακολούθησαν τον σεισμό του 1956 οι ντόπιοι έκαναν όλες τους τις δουλειές με τα χέρια, τα ζώα, τον άνεμο ενώ τη νύχτα ο φωτισμός γινόταν με λάμπες, φανάρια, καντήλια. Προς τα τέλη της δεκαετίας του 1950 ήρθε ο ηλεκτρισμός στο νησί και μαζί η ανάπτυξη.
Λίστα χρήσιμων τηλεφώνων στην Σαντορίνη:
ΓΕΝΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ
· Αστυνομικό Τμήμα Θήρας 2286022649
· Αστυνομικό Τμήμα Οίας 2286071954
· Λιμεναρχείο Σαντορίνης 22860 22239
· Λιμεναρχείο Πειραιά 21 0 4226000-4
· Δήμος Σαντορίνης 2286022231
· Περιφερειακό Συμβούλιο2286022996
· Νοσοκομείο 2286023123-4 / 23333
· Πυροσβεστική 2286033199
· ΟΤΕ 2286022135 / 22121
· Ταχυδρομείο 2286022238
ΑΞΙΟΘΕΑΤΑ
· Αρχαιολογικό Μουσείο Σαντορίνης 2286022217
· Προϊστορικό Μουσείο Σαντορίνης 2286023217
· Λαογραφικό Μουσείο Σαντορίνης 2286022792
· Ναυτικό Μουσείο Οίας 2286071156
· Αρχαιολογικός Χώρος Ακρωτηρίου 2286081366
· Πολιτιστικό Κέντρο Σαντορίνης 2286022244
· Πολιτιστική Ένωση 2286081490
Εμπορική και Οικονομική Δραστηριότητα
Από την αρχή του Προγράμματός μας και λόγω της Ειδικότητας των περισσότερων μαθητών, η Σαντορίνη αποτέλεσε αντικείμενο περαιτέρω διερεύνησης. Μας ενδιέφερε το κομμάτι της εμπορικής, οικονομικής και τουριστικής ανάπτυξης του νησιού που είχε από τη Φύση διαφοροποιηθεί από άλλα διάσημα και κοσμοπολίτικα νησιά των Κυκλάδων όπως η Μύκονος, η Πάρος ή η Νάξος, λόγω της ύπαρξης του ηφαιστείου στο οποίο άλλωστε χρωστά και την ίδια της την ύπαρξη.
Μετά από βιβλιογραφική μελέτη και έρευνα που διεξάγαμε στα πλαίσια μαθημάτων, καταλήξαμε στα εξής:
Με την ίδρυση του ελληνικού κράτους και παρά το άγονο έδαφος και τους καταστρεπτικούς σεισμούς που έπληξαν το νησιώτικό σύμπλεγμα της Σαντορίνης το νησί παρουσίασε ανάπτυξη στους τομείς της γεωργίας και της ναυτιλίας.
Η εμπορική κίνηση της αρχίζει ουσιαστικά το 1768 και υπερβαίνει την αντίστοιχη των υπολοίπων Κυκλάδων το 1852, αφού εμπορεύεται απευθείας με την Ρωσία, διοχετεύοντάς το σύνολο του παραγόμενου κρασιού της, αλλά και μεγάλο μέρος των δημητριακών της, με παράλληλες εξαγωγές σε Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία.
Συγχρόνως εξάγει «θηραϊκή γη» κατά 5% σε Αυστρία και σε ελληνικά λιμάνια δηλαδή 2500 τόνους τον χρόνο με την οποία κατασκευάσθηκαν μεγάλα έργα όπως π.χ ο Ισθμός της Κορίνθου και η διώρυγα του Σουέζ και εισάγει κυρίως υφάσματα (βαμβακερά και μεταξωτά), είδη κιγκαλερίας, αρώματα και αποικιακά είδη.
Οι επαφές με το «εξωτερικό» εξασφαλίζουν ζωτικές προμήθειες και σε κάποιες περιπτώσεις αποτελούν πηγή πλουτισμού για τον τόπο.
Για την διεξαγωγή του εμπορείου η Σαντορινιοί διαθέτουν πλοία μεγάλης χωρητικότητας, εμπορεύονται απευθείας με το εξωτερικό χωρίς να περνούν απαραίτητα από τα λιμάνια της Σύρου και του Πειραιά, ενώ ο στόλος τους σήμερα καλύπτει το 40% του συνολικού αριθμού των πλοίων των Κυκλάδων.
Το 1960, η οικονομική ζωή βασίζεται στις καλλιέργειες και στο εμπόριο, όταν ουσιαστικά ξεκινάει η κίνηση ξένων επισκεπτών και έως σήμερα η οικονομία της στηρίζεται και στους τρεις τομείς παραγωγής:
Σήμερα παρ’ ότι η αμπελοκαλλιέργεια αποτελεί τον σημαντικότερο τομέα της αγροτικής παραγωγής, αφού η έκταση του αμπελώνα είναι 14.000 στρέμματα με καλλιέργεια περισσότερων από 50 ποικιλιών κρασιού με βασική κατηγορία το « Ασύρτικο» και εξαγωγές που αγγίζουν το 95% της παραγωγής, μόνο το 5% του πληθυσμού σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ ασχολείται με αυτή. Σημαντική θέση στην παραγωγή, επίσης κατέχουν τα τοπικά προϊόντα, τομάτα, ντοματάκι, άσπρη μελιτζάνα, κάπαρη και φάβα.
Το μεγαλύτερο όμως ποσοστό του ενεργά οικονομικού πληθυσμού σήμερα, ασχολείται με τον τουρισμό και με το 50% να προέρχεται από το Δήμο Θήρας και Οίας, με τους κατοίκους να ασχολούνται "αμιγώς" από αυτόν (Ξενοδοχεία-Εστιατόρια). Ωστόσο αν και ο τουρισμός κυριαρχεί στην οικονομία του νησιού με το τουριστικό προϊόν "επαρκώς" διαφοροποιημένο, με παροχή υψηλής ποιότητας υπηρεσιών, οργανωμένου marketing, το νησί θεωρείται ολοένα και πιο ακριβό με κρούσματα μεγάλης φοροδιαφυγής.
Επίσης έχουν αναπτυχθεί σημαντικές μορφές εναλλακτικού τουρισμού όπως το (Σαντορίνη experience, έτος γαστρονομίας 2015, γάμοι Ελλήνων και ξένων, ταξίδια του μέλιτος, φωτογραφήσεις νεόνυμφων μετά τον γάμο, παγκόσμιο πρωτάθλημα parkour, γευσιγνωσία οίνων, αρχαιολογικός και γεωλογικός τουρισμός).
Επιπροσθέτως λειτουργούν καταστήματα διάσημων οίκων μόδας και σημαντικών Ελλήνων σχεδιαστών, το διάσημο βιβλιοπωλείο "ATLANTIS BOOK", εξαιρετικές gallery, shopping paradise, βραβευμένα εστιατόρια (ΣΕΛΗΝΗ) και ξενοδοχεία Canaves.
Συμπερασματικά ο τουρισμός της δεν προβλέπεται να παρουσιάσει κάμψη, αφού γίνεται πόλος έλξης ανθρώπων από κάθε γωνιά της γης. Η σημερινή της εικόνα αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά, ιδιαίτερα αλλά και αναγνωρίσιμα τοπία σε ολόκληρο τον κόσμο, με την πλειοψηφία των επισκεπτών-τουριστών να έλκονται από την "αίγλη της καλντέρας" με τα μοναδικά τοπία της και την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική της (υπόσκαφα, Οία-οικισμός πολιτιστικής κληρονομιάς κ.α.) αλλά και το "ηφαίστειο", σύμβολο του νησιού, δείγμα ότι η φύση έχει τον τρόπο της να μετατρέπει σε πλεονεκτήματα τις φυσικές καταστροφές και να το κάνει να ξεχωρίζει ανάμεσα στα υπόλοιπα. ΄Ομως για την εξασφάλιση του υψηλού τουριστικού προϊόντος αποφασίσθηκε από την φετινή τουριστική περίοδο να υπάρχει "πλαφόν" 8.000 αφίξεων ημερησίως μόνο στους επισκέπτες κρουαζιέρας.
Ας δούμε αναλυτικά τις ξεχωριστές παραγωγές της Σαντορίνης:
Οπως όλα στο ηφαιστειακό αυτό νησί του Αιγαίου, έτσι και ο αμπελώνας του είναι από τους πιο ιδιόρυθμους στον κόσμο. Σήμερα η αμπελοκαλλιέργεια αποτελεί τον σημαντικότερο τομέα αγροτικής παραγωγής στη Σαντορίνη. H ιστορία της χάνεται στους προϊστορικούς χρόνους, όταν οι Φοίνικες την εισήγαγαν στην ευρύτερη περιοχή του Αιγαίου πελάγους. Η παγκόσμια μοναδικότητα του Σαντορινιού αμπελώνα οφείλεται στο ιδιόμορφο οικοσύστημα που δημιουργήθηκε από τις αλλεπάλληλες εκρήξεις του ηφαιστείου και τη λάβα που έκαψε τις πέτρες και μετέβαλε το χώμα σε ένα πορώδες έδαφος πλούσιο σε πορσελάνη και ελαφρόπετρα, με μοναδική όψη. Σήμερα ο αμπελώνας της Σαντορίνης αποτελεί τον πλέον παραδοσιακό σε ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο. Άνυδρος με μόνη δροσιά τις λίγες βροχές του χειμώνα και την νυχτερινή υγρασία του καλοκαιριού που προέρχεται από την εξάτμιση της καλντέρας και την οποία αποθηκεύει η κίσσηρη του εδάφους.
Οι αντίξοες κλιματικές συνθήκες και ιδιαίτερα οι ισχυροί άνεμοι υποχρέωσαν τους καλλιεργητές να υιοθετήσουν ένα μοναδικό χαμηλό σχήμα κλαδέματος, σαν καλάθι, προκειμένου να προφυλάσσονται τα σταφύλια, τόσο από τον άνεμο όσο και από τον καύσωνα του καλοκαιριού. Στις περιοχές που η κλίση του εδάφους είναι απότομη, οι Σαντορινιοί έχουν κατασκευάσει τις περίφημες ΠΕΖΟΥΛΕΣ – έχουν δηλαδή διαμορφώσει το έδαφος σε επίπεδα ώστε να διευκολύνεται η καλλιέργεια και να περιορίζεται η απώλεια νερού. Η έκταση του αμπελώνα σήμερα είναι 14.000 στρέμματα και η απόδοσή του είναι περίπου 500 κιλά/στρέμμα. Το πιο σημαντικό στοιχείο του αμπελώνα της Σαντορίνης είναι ο ποικιλιακός της πλούτος. Αποτελεί μια μεγάλη αμπελογραφική συλλογή, αφού διασώζει περισσότερες από 50 ποικιλίες αμπέλου ορισμένες από τις οποίες είναι σπάνιες και έχουν μοναδικά αμπελογραφικά και οινολογικά χαρακτηριστικά. Τα κλήματα είναι αυτόρριζα, έχουν ηλικία που ξεπερνάει τα 50 χρόνια. Η ανανέωση του αμπελώνα από την αρχαιότητα μέχρι τις ημέρες μας, γίνεται με τον ίδιο τρόπο, με το λεγόμενο «καταβολάδι». Βασική ποικιλία του αμπελώνα είναι το Ασύρτικο, η καλύτερη κατά πολλούς, λευκή ποικιλία σε ολόκληρη τη μεσογειακή λεκάνη, η οποία στο ιδιόμορφο εδαφοκλιματικό περιβάλλον της Σαντορίνης έχει προσαρμοστεί τέλεια και δίνει προϊόντα με ξεχωριστά χαρακτηριστικά. Άλλες ποικιλίες είναι το Αηδάνι (που μαζί με το Ασύρτικο και ειδική διαχείρηση, μας δίνει το περίφημο Βινσάντο), Μαντηλαριά.
Bεντέμα ονομάζουν τον τρύγο και την εποχή του τρυγητού στο νησί. Οι προετοιμασίες ξεκινούν τις πρώτες μέρες του Αυγούστου. Τα σταφύλια μεταφέρονταν στην κάναβα (οινοποιείο) και ανάλογα με το χρώμα τους (άσπρα ή μαύρα), τα ρίχνουν σε χωριστό πατητήρι. Στη συνέχεια πατιούνται και αποθηκεύονται σε βαρέλια.Ο τρυγητός αρχίζει τον Αύγουστο. Το πάτημα των σταφυλιών δεν ήταν εύκολη δουλειά. Οποιος έμπαινε στο πατητήρι έπρεπε να αντέχει τις αναθυμιάσεις του μούστου και να μην ζαλίζεται. Το πάτημα άρχιζε από το βράδυ. Επλεναν καλά τα πόδια τους και ήταν ελαφρά ντυμένοι. Εδεναν το κεφάλι τους με ένα μαντήλι και στο αυτί τους έβαζαν βασιλικό για να τον μυρίζουν.
Τα λιαστά σταφύλια αφού παραμείνουν στον ήλιο για δέκα μέρες ρίχνονται στο πατητήρι. Από αυτά παράγεται το Vinsanto. Την ημέρα που τελειώνει το πάτημα γίνεται μεγάλη γιορτή.
Να λοιπόν μια σειρά παραγόντων που φτιάχνουν ένα μοναδικό στον κόσμο μικροκλίμα, που συντελεί στην πλήρη ωρίμανση των σταφυλιών και τους χαρίζει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά όπως είναι η υψηλή δροσιστική οξύτητα και ο υψηλός αλκοολικός τίτλος. Από το 1971 η Σαντορίνη έχει χαρακτηριστεί ως περιοχή παραγωγής οίνων ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΕΩΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ ΑΝΩΤΕΡΑΣ ΠΟΙΟΤΗΤΟΣ.
Στο νησί υπάρχουν δεκάδες επισκέψιμα οινοποιεία: ART SPACE WINERY-ANTΩΝΗΣ ΑΡΓΥΡΟΣ, ΓΑΙΑ ΟΙΝΟΠΟΙΗΤΙΚΗ, ΚΑΝΑΒΑ ΡΟΥΣΣΟΣ, KASTELI WINES, ΚΤΗΜΑ ΑΡΓΥΡΟΥ, ΚΤΗΜΑ ΣΙΓΑΛΑ, ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΟ ΜΠΟΥΤΑΡΗ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ, ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΟ ΚΑΡΑΜΟΛΕΓΚΟΥ ΑΡΤΕΜΗ, ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΟ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ/VOLCAN WINES, ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΟ ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ, ΟΙΝΟΠΟΙΙΑ ΓΑΒΑΛΑ, SANTOWINES.
Η τομάτα είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά προϊόντα της Σαντορίνης. Η παραγωγή τοματοπολτού, μαζί με την παραγωγή κρασιού, ήταν η βάση της οικονομίας του νησιού από το 1925 ως τις αρχές της δεκαετίας του 1970.
Αρχικά η παραγωγή γινόταν σε οικογενειακές βιοτεχνίες. Αργότερα δημιουργήθηκαν τα εργοστάσια τοματοπολτού τα οποία αποτελούν ένα πολύ ενδιαφέρον δείγμα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής της εποχής. Κάποια από αυτά θα τα δείτε και σήμερα σε πολύ καλή κατάσταση, στο Μονόλιθο, στη Βλυχάδα, στην παραλία ΑΒΙΣ. Τη δεκαετία του 1950 δημιουργήθηκε στο Μονόλιθο το κονσερβοποιείο της Ενωσης Θηραϊκών Προϊόντων Σαντορίνης Santo. Η περίοδος της συγκομιδής της τομάτας άρχιζε μετά τις 25 Ιουνίου και τελείωνε στα μέσα Αυγούστου. Οι αγρότες έφερναν τις τομάτες στα εργοστάσια σε κοφίνια βάρους 40 οκάδων. Το εργοστάσιο αποτελείτο από την αίθουσα διαλογής και επεξεργασίας, την αίθουσα των vacuum-αίθουσα συμπύκνωσης και την αίθουσα της γεμιστικής. Υπήρχαν επίσης αποθήκες, μηχανοστάσιο, η ζυγιστική και η μεγάλη αυλή. Τα μεγάλα εργοστάσια είχαν και κατοικία. Η Ενωση Συνεταιρισμών Σαντορίνης Santo Wines συσκευάζει και διαθέτει στην αγορά τοματάκια, φάβα και άλλα τοπικά προϊόντα. Υπάρχουν, επίσης, και ιδιωτικές επιχειρήσεις.
Η ηφαιστειακή τέφρα σκεπάζει όλη τη Σαντορίνη, εκτός από το βουνό του Προφήτη Ηλία, του Μονόλιθου, του λόφου Γαβρήλου στο Εμπορείο και ορισμένα σημεία ανάμεσα στα Φηρά και την Οία. Στην Καλντέρα το στρώμα της τέφρας ήταν παχύ και χωρίς προσμείξεις. Αυτό το γεγονός, σε συνδυασμό με την ευκολία μεταφόρτωσης στα πλοία, οδήγησε στη δημιουργία των ορυχείων θηραϊκής γης. Tις παλιές σκάλες φόρτωσης θα τις δείτε στην περιοχή των Φηρών και της Οίας, αν κάνετε τον γύρο του νησιού με σκάφος.
Η θηραϊκή γη αποτελεί σπουδαίο οικοδομικό υλικό και περιέχει οξείδια του πυριτίου σε σύμπλοκα άλατα μετάλλων. Οταν αναμιχθεί με ασβέστη μετατρέπεται σ' ένα ισχυρό κονίαμα, το οποίο σκληραίνει με την υγρασία (ακόμη και μέσα στο νερό) και με το χρόνο γίνεται ακόμη σκληρότερο. Οταν το σκάβει κανείς, συνήθως σε σχήμα θόλου, έχει εξαιρετική αντοχή και διατηρεί τις γεωμετρικές γραμμές. Χάρη σ' αυτό δημιουργήθηκαν τα περίφημα υπόσκαφα σπίτια της Σαντορίνης τα οποία ήταν φθηνά στην κατασκευή τους και οικολογικά. Μέσα στο στρώμα αυτό της θηραϊκής γης βρίσκεται και η κίσσηρη, ή ελαφρόπετρα. Το πόσο χρήσιμο οικοδομικό υλικό είναι η θηραϊκή γη, το αποδεικνύει το γεγονός ότι χρησιμοποιήθηκε σε μεγάλα λιμενικά και άλλα έργα (διώρυγα του Σουέζ, λιμάνι της Αλεξάνδρειας και της Κωστάντζας). Η μεγάλη της ζήτηση έγινε αιτία να δημιουργηθούν τα ορυχεία στην Οία, στα Φηρά, στο Ακρωτήρι και στη Θηρασιά. Στην αρχή η εξόρυξη γινόταν με πρωτόγονα μέσα, σε στοές. Σιγά σιγά η χρήση των μηχανημάτων και η τεχνολογική εξέλιξη έκανε τους ρυθμούς πολύ γρήγορους.
Οι πρώτες μεμονωμένες εξορύξεις-εκμεταλλεύσεις έγιναν στη Θηρασιά και νότια των Φηρών. Ετσι η θηραϊκή γη μπήκε στην εγχώρια και στη διεθνή αγορά οικοδομικών υλικών. Μεγάλες ποσότητες χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή των λιμανιών της Κωνσταντινούπολης και της Κωστάντζας. Το 1940 τα ορυχεία της Σαντορίνης παρήγαγαν πάνω από 120.000 τόνους θηραϊκής γης και ελαφρόπετρας και έδιναν δουλειά σε 200-300 ανθρώπους. Η αντίστροφη μέτρηση για τη λειτουργία τον ορυχείων είχε αρχίσει από το 1970, καθώς αυξανόταν το τουριστικό ρεύμα στο νησί.
Τα Αξιοθέατα και εμείς
Η Ομάδα των Φωτο-γράφων ανέλαβε δράση στη Σαντορίνη και συγκέντωσε ένα μεγάλο φωτογραφικό υλικό, το καλύτερο από το οποίο σας παρουσιάζουμε εδώ:
Η καλντέρα της Σαντορίνης είναι ένα από τα ομορφότερα και πιο αναγνωρίσιμα τουριστικά σημεία σε όλο τον κόσμο. Τα μαύρα, απότομα βράχια που κόβονται σαν από μαχαίρι, η θάλασσα στο εσωτερικό της καλντέρας και η τρομερή θέα δεν αφήνουν ασυγκίνητο τον επισκέπτη.
Η ευρύτερη περιοχή της Σαντορίνης περιλαμβάνει ορισμένα από τα ενεργά ηφαίστεια του νησιωτικού τόξου του νοτίου Αιγαίου και της χώρας γενικότερα. Η Παλιά και Νέα Καμμένη, το ηφαίστειο Κολούμπο, τα σύμπλεγμα νησιών Χριστιανά είναι μερικά από τα ηφαίστεια που βρίσκει κανείς στην ευρύτερη περιοχή. Παίρνοντας κανείς το καραβάκι για την Παλιά και τη Νέα Καμμένη καθώς και τη Θηρασιά, μπορεί κανείς να δει την ηφαιστειακή δραστηριότητα που συνεχίζεται και στις μέρες μας.
Τα αποτελέσματα ενδεχόμενης έκρηξης μπορεί κανείς να τα διαπιστώσει στον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου, όπου ο οικισμός έχει διατηρηθεί σε αρκετά καλή κατάσταση.
Ένα ιδιαίτερο αξιοθέατο, μια μορφή σπιτιού που συναντάμε στην Σαντορίνη είναι το υπόσκαφο, το σπίτι δηλαδή που είναι σκαμμένο μέσα στο βράχο. Στα σπίτια αυτά κατοικούσαν, τα παλιά χρόνια, τα πληρώματα που δούλευαν στα καράβια. Το υπόσκαφο σπίτι είναι στενόμακρος χώρος με θολωτή οροφή που φωτίζεται και αερίζεται μόνο από την πρόσοψη. Εκεί στη πρόσοψη υπάρχει μια μικρή πόρτα, τοποθετημένη στο κέντρο, δεξιά και αριστερά της έχει ένα παράθυρο και πάνω από την πόρτα τον φεγγίτη. Στο εσωτερικό του σπιτιού υπάρχουν δύο χώροι. Η σάλα μπροστά και ένα μικρό δωμάτιο στο βάθος του σπιτιού, η κάμαρη. Ένας τοίχος χωρίζει τους δυο χώρους και σ’ αυτόν επαναλαμβάνονται τα παράθυρα και η πόρτα της πρόσοψης για λόγους αερισμού και φωτισμού της κάμαρης.
Η Οία έχει κατά γενική ομολογία, ένα από τα ομορφότερα ηλιοβασιλέματα του κόσμου!
Μια περιήγηση στη Σαντορίνη...
Προφήτης Ηλίας
Παραλία Περίσσας
Μέσα από το πούλμαν...
και τέλος, το εντυπωσιακό τελεφερίκ
